Voordat je overgaat tot het publiceren, of produceren van een beeld, is het goed om jezelf af te vragen: ga ik het beeld redactioneel of commercieel inzetten? Waar je het beeld voor wilt gebruiken, bepaalt namelijk voor een groot deel wat je met een foto mag doen.
Je kunt niet alle foto’s die je vindt in een beeldbank, of laat maken, voor elk willekeurig doeleinde gebruiken. Zeker niet als er mensen op zijn afgebeeld omdat je met portretrecht te maken hebt. In dit stuk zetten we de verschillen tussen redactioneel en commercieel gebruik uiteen zodat je zeker weet dat je je aan de spelregels houdt.
Portretrecht
Commercieel en redactioneel gebruik mogen dan in veel dingen lijnrecht tegenover elkaar staan, eén ding hebben ze gemeen: het portretrecht. En dan vooral het waarborgen daarvan. Portretrecht is het recht van een geportretteerde om publicatie (in sommige gevallen) te kunnen tegengaan. Of iemand zich kan beroepen op zijn of haar portretrecht is van verschillende factoren afhankelijk. Eerder schreven we al een stuk over portretrecht en wat dat precies inhoudt. Lees dit stuk zeker even wanneer je meer informatie over portretrecht nodig hebt.
Iemand hoeft het niet te accepteren om ongevraagd ‘het gezicht’ van een bedrijf, dienst of product te zijn.
Iemand hoeft het niet te accepteren om ongevraagd ‘het gezicht’ van een bedrijf, dienst of product te zijn.
Commercieel gebruik
Op het moment dat jij iets wil aanprijzen, of anders gezegd: als jij er direct danwel indirect geld of aanzien mee kunt verdienen, is er sprake van commercieel gebruik. Foto’s zijn in dit soort publicaties blikvangers, aandachttrekkers. Ze zorgen voor (media-)aandacht en publiciteit. Denk aan een advertentie, een reclamefolder, een brochure, een boekcover, een reclamespot. Je mag niet elke willekeurige foto die je vindt of maakt voor zo’n advertentie of campagne gebruiken.
Wanneer er sprake is van commercieel gebruik heeft de geportretteerde een redelijk belang om zijn of haar eigen portret te beschermen of te verzilveren door een vergoeding te vragen of eisen. Iemand hoeft het niet te accepteren om ongevraagd ‘het gezicht’ van een bedrijf, dienst of product te zijn of daarmee geassocieerd te worden. Alleen als er een overduidelijke quitclaim ligt, is deze afweging niet meer nodig. Een quitclaim is een overeenkomst tussen fotograaf en model waarin de geportretteerde toestemming geeft voor de gemaakte beelden en alle afspraken rondom vergoeding en eventuele verspreiding zijn opgenomen.
Stel: je maakt een foto op de plaatselijke markt, waar mensen herkenbaar op zijn afgebeeld. Vervolgens gebruik je deze foto in je brochure om je stad te promoten. Ook dit wordt gezien als commercieel gebruik van een foto en mag dus niet op deze manier gebruikt worden zonder toestemming van de mensen die zijn afgebeeld op de desbetreffende foto.
Het commerciële portretrecht
Er zijn wel uitzonderingen. Zo mogen portretten van bekende mensen, zoals bijvoorbeeld artiesten of sporters, in een journalistieke context worden gebruikt. Daarbij geldt wel dat zo’n beeld het publieke debat moet dienen. Maar als het gaat om commercieel gebruik geldt er een andere regel. Bekende mensen vallen onder het commerciële portretrecht, zij hebben namelijk een zogenoemde verzilverbare populariteit. Simpel gezegd betekent dit dat hun portret meer geld waard is omdat zij bekendheid hebben verworven met hun werkzaamheden. Vanwege hun populariteit kunnen zij hun portret verzilveren voor advertentiegelden en hebben dus recht op een hogere vergoeding. Dit portretrecht berust niet zozeer op het beschermen van de persoonlijke leefsfeer maar dus vooral op de prestaties van deze persoon.
Vaak mag een foto van een persoon gewoon gepubliceerd worden, zelfs als hij of zij herkenbaar is afgebeeld.
Vaak mag een foto van een persoon gewoon gepubliceerd worden, zelfs als hij of zij herkenbaar is afgebeeld.
Redactioneel gebruik
Een foto die redactioneel wordt ingezet is altijd nieuws gerelateerd. Het beeld ondersteunt de tekst waarmee het beeld gepubliceerd wordt. Bijvoorbeeld bij het aftreden van een minister, staat een foto van de afgetreden minister.
Bij redactioneel gebruik wil je vooral informeren en iets uitleggen. In ieder geval wil je niets verkopen. Denk bij redactioneel gebruik aan een artikel in een krant of in een tijdschrift, een nieuwsbrief, afbeeldingen in non-fictieboeken, een rapport, een documentaire of een schoolboek. Toch is het ook bij redactioneel gebruik goed om jezelf af te vragen: is het echt noodzakelijk om deze persoon herkenbaar in beeld te brengen voor het overbrengen van mijn boodschap? Ondanks dat het in meer gevallen is toegestaan om mensen ongevraagd af te beelden, kunnen mensen alsnog aanspraak maken op het portretrecht.
Het is niet altijd zo dat wanneer iemand zich beroept op zijn of haar portretrecht, publicatie ook daadwerkelijk kan worden tegengegaan. Vaak mag een foto van een persoon gewoon gepubliceerd worden, zelfs als hij of zij herkenbaar is afgebeeld en er geen opdracht voor de foto gegeven is door de geportretteerde. Bijvoorbeeld wanneer iemand aanwezig is bij een protest, dan is er een kans dat deze persoon zichzelf de volgende dag terugziet op de voorpagina van een krant. Dit is (over het algemeen) toegestaan want er is een nieuwsaanleiding, namelijk het protest, én de foto is op de openbare weg genomen.
Het is alleen niet zo zwart-wit: wanneer iemand zich op zijn portretrecht beroept, moet er vaak door een rechter per geval bekeken worden of publicatie kan worden tegengegaan.
Model released beeld
het onzekere wil nemen, dan is ‘model released beeld’ wellicht een uitkomst voor je. Eerder schreven we een stuk waarin we alles wat je moet weten over ‘model released beeld’ hebben uiteengezet.
Welk beeld je ook gebruikt: bereid je goed voor en vraag jezelf, voordat je overgaat tot publicatie of productie, af voor welk doeleinde jij een beeld wilt gaan gebruiken? Check of de rechten goed geregeld zijn en wanneer je twijfelt, zoek dan altijd contact met een specialist.
Twijfel je of heb je hulp nodig bij het juiste gebruik van een beeld? Het ANP helpt graag. Laat je gegevens achter en we nemen binnen één werkdag contact met je op.
Bedankt, het formulier is succesvol verzonden
